Tên di sản : Nhà thờ Tiến sĩ Nguyễn Quang Minh
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 2620/QĐ-UBND
Giới thiệu
Khu đất của nhà thờ tiến sĩ Nguyễn Quang Minh – làng Trí Cẩn hiện nay chỉ còn lại 305m2 (như trích lục đất đã ghi), xung quanh là nhà dân, trước nhà là đường ngõ xóm.
Nhà thờ quay mặt về hướng Tây, cách núi khoảng 3km, cách sông Chu (ở phía Nam) chỉ 400 - 500m.
Đây là một nhà thờ có quy mô nhỏ 3 gian, với 4 vì gỗ được làm theo kiểu giá chiêng kẻ chuyền thường gặp ở nông thôn xứ Thanh và đồng bằng Bắc Bộ trước năm 1945. Tuy ngôi nhà thờ này không có những mảng chạm khắc và trang trí đặc biệt, nhưng đây là thức kiến trúc cổ truyền phổ biến và rất cổ ở nông thôn xưa kia.
Về quy mô, nhà thờ có chiều dài 7m, chiều rộng 5m, lòng nhà 3m và hiên rộng 2m. Về bước gian: Hai gian bên, mỗi gian rộng 2m, còn gian giữa rộng 2,3m.
Toàn bộ nhà có 14 cột gỗ (trong đó 4 cột hiên sau cao 2,4m, 6 cột (tức cột cái) cao 3,2m, 4 cột hiên cao 2m). Chu vi cột cái 0,72m, cột quân 0,60m, cột hiên 0,50m.
Kết cấu của nhà thờ gồm 4 vì kèo được cấu tạo 4 hàng chân cột ở hai gian hồi và ba hàng chân cột ở hai vì kèo giữa.
Hai vì kèo hội được cấu trúc liên hoàn giữa câu đầu cột lớn. Ở phía trên là hệ thống trụ trốn đỡ thượng lương. Còn phía dưới là hệ thống xà lòng được chạy từ đầu cột quân của hiên sau rồi ăn mộng vào cột lớn ở giữa và cột lớn ở gian sát giữa nhà trong và hiên nhà. Mái hiên nhà thờ là một kèo suốt chạy từ đầu cột lớn qua cột hiên và đỡ tàu mái trên một kẻ bẩy.
Hai vì kèo giữa được cấu tạo theo kiểu vì kèo, trụ trốn được đứng chân trên quá giang để thay thế cho hàng chân cột lớn. Phía trên trụ trốn là một câu đầu ăn mộng vào đầu trụ trốn nối với đầu cột lớn, phía trên là các đấu trụ đỡ thượng lương.
Tất cả 4 vì kèo đều là gỗ lim. Trước đây rui mè, hoành tải đều bằng gỗ, hiện nay đã bị thay bằng luồng. Ngôi nhà hiện tại cũng được xây tường bất độc kiểu dật cấp.
Phần mái lợp ngói mũi, trên nóc không trang trí.
Nhà thờ có 3 cửa ra vào theo các bước gian. Tất cả đều là cửa bức bàn, có ngạch cửa và các mắt cửa ở ngưỡng cửa.
Toàn bộ nhà thờ chỉ có bức xuân hoa là được chạm khắc hình hổ phù, hoa lá, cúc dây theo lối chạm khắc khá tinh xảo. Ở bức xuân hoa có ghi các dòng chữ:
“Khai đất tiên” (người có công khai mở phải được thờ phụng).
“Xương quyết hậu” (vinh quang để lại cho đời sau).
Sân nhà thờ dài 7,5m, rộng 3,5m, còn lại là diện tích vườn với chiều rộng 4,9m.
Đồ thờ và các hiện vật còn lại ở di tích:
Đồ thờ và hiện vật còn lại ở di tích nhà thờ Nguyễn Quang Minh bao gồm:
01 bức đại tự cổ bằng gỗ ghi 3 chữ “Nguyễn từ đường”; 01 đạo sắc phong triều vua Khải Định thứ 9 (1924); 01 ngai thờ cổ; 01 ngai thờ mới; 01 mâm bồng cổ; 01 đôi hạc gỗ mới; 01 đôi kiếm gỗ cổ; 01 đôi kiếm gỗ mới; 01 ống hương cổ bằng gỗ; 01 chó bằng sứ cổ; 01 chó bằng sứ mới; 01 khám thờ cổ; 01 bộ áo, mũ cổ bằng vải tơ lụa; 01 ống đựng sắc phong cổ bằng gỗ; 02 bài vị cổ; 01 hộp đựng mũ, áo bằng gỗ cổ.
Và một số đồ thờ mới khác (bát hương, ống hương và các bàn thờ mới,...).